23 May 2017

Ladies in Black

• Mooi
• Esther Laan

‘Zwart is geen kleur’ zei mijn lerares Tekenen op de middelbare school altijd. En dat is ook zo: zwart is geen kleur, zoals alle andere kleuren die we kennen. Uit zwart is eigenlijk alle kleur, alle licht verdwenen. Daarom staat het ook symbool voor droefheid, leegte, verlatenheid, verdriet, de nacht, vergankelijkheid en de dood.

In de late Middeleeuwen verschijnen her en der al voorschriften voor de kleur en het model van rouwkleding in het gebied wat we nu Nederland noemen. Wat word je geacht te dragen bij bepaalde gebeurtenissen? Rouwetiquette doen zijn intrede: steeds meer voorschriften voor kleding, maar ook voor gedrag of ‘het doen van het juiste’ ontstaan. In de 19^e eeuw bereikt deze ontwikkeling een hoogtepunt. Koningin Victoria gaat dan, na het overlijden van haar echtgenoot Albert in 1861, de rest van haar leven in het zwart gekleed. In navolging van Victoria wordt er, met name in de gegoede kringen, veel aandacht besteed aan rouwkleding. De sociale omgeving kijkt immers mee en is niet mals in haar oordeel: je moet je – zeker in de 19^e eeuw – als dame houden aan de etiquette, zodat het oordeel milder stemt. Zwarte kleding en zwarte accessoires als hoeden, sluiers en tasjes horen daar bij.

Schijnbaar paradoxaal genoeg verschijnen ook in die 19^e eeuw – in overlijdensadvertenties in kranten – de eerste verzoeken tijdens de begrafenis de rouw juist níet tentoon te spreiden, ook niet in de rouwkleding. Soms wordt dan in het verzoek een uitzondering gemaakt voor de directe naasten, vaak in de context van ‘naar wens van de overledene gelieve geen uiterlijke rouwtekenen aan te nemen, behalve door de weduwe’.

Men vindt dus altijd al iets over de uiterlijke kenmerken van rouw. De associatie van zwart met een ‘zwarte kraai in een oud, donker pak’ of ‘ouderwets’ en ‘streng’ is blijkbaar snel gemaakt. Ja, wij gaan op de dag van de uitvaart in zwart gekleed. Verdriet is verdriet: over het belang van uiterlijkheden is veel te zeggen. Maar de dood en verdriet zijn – hoe moeilijk ook – onderdeel van het leven en het dragen van zwart maakt dit zichtbaar in het dagelijks leven en op straat.

De associatie van ‘zwarte kleding’ met ‘kraai in oud, donker pak, ouderwets en streng’ laten wij geheel voor rekening van anderen. Zwart betekent immers niet dat rouwen en modieus gekleed niet samen gaan. Ook dat wist men al in de Victoriaanse tijd: modebladen als De Gracieuse en The Delineator besteden ruime aandacht aan hoe je je als dame moest kleden. Tot ver in de 20^ste eeuw vertellen zij hoe je een bepaalde japon dient te dragen, welke rouwjaponnen niet al te modegevoelig zijn, maar toch voldoen aan de etiquette. Echte rouwmode kennen wij niet meer, althans ik kan mij niet herinneren dat de Vogue of Harper’s Bazaar er een nummer aan wijdt. Maar de ‘little black dress’ is verre van onflatteus en misstaat eigenlijk nooit: altijd netjes, modieus en respectvol. Op hoge hakken, dat dan weer wel 😉