18
Apr
2020
Meer menselijkheid, ook nu
18 Apr 2020
Het is voorzichtig lopen op een dun koord. Ziekenhuizen, zorgcentra, verpleeghuizen: zij werken vol intensiteit en compassie, in eerste instantie verantwoordelijk voor de gezondheid van hun patiënten én van hun medewerkers. Maar wanneer de gezondheid van een patiënt zienderogen achteruitgaat en het moment van overlijden daar is, is het nu nauwelijks mogelijk dat naasten bij dat moment zijn. Hartverscheurend voor de naasten, niet minder moeilijk voor het medisch personeel. Er is begrip voor de strenge maatregelen – immers te weinig beschermende kleding om ook de familie te kunnen kleden – maar het gaat in tegen alles wat ik als mens en uitvaartbegeleider met ‘goed sterven’ of ‘goed afscheid nemen’ vind overeenstemmen. En dat geluid wordt nu voorzichtig gehoord, zo lees ik in ‘Artsen en ethici: versoepel … patiënt’ (Volkskrant, donderdag 16 april jl., pag.11).
De angst voor besmetting heerst ook ná een overlijden (al dan niet door COVID – 19). Dit terwijl de richtlijnen van het RIVM helder zijn: ‘… nadat de overledene verzorgd is, zijn er geen beperkingen aan het contact van de nabestaanden met de overledene. Net als anders, wordt goede handhygiëne daarna geadviseerd...’ (RIVM Vragen & antwoorden Post Mortale Zorg). En toch: doorgaans wordt een overledene nu zo snel mogelijk opgehaald – ongeacht de overlijdensoorzaak – en overgebracht naar een koelruimte. De laatste verzorging, het wassen en kleden, gebeurt (vaak) op een andere locatie en zonder dat de familie daarbij is. Dat raakt mij, zeker nu de daadwerkelijke uitvaart gepaard gaat met restricties, is juist de periode voorafgaand aan zo waardevol. Zo las ik op de voorpagina van diezelfde Volkskrant onder de titel ‘Meer menselijkheid alstublieft’ de tekst bij de foto van een – zorgzaam en liefdevol ingerichte – rouwkamer: “De familie kan (hier) (…) 2 minuten afscheid nemen”. Als uitvaartbegeleider gaat mij dat aan het hart en ik denk: ‘Twee minuten? Met welke gedachte deze tijdsbeperking? Waarom niet tien of dertig minuten? Of een uur? Of …?’
De dood is eenmalig, abrupt en nabestaanden hebben tijd nodig daadwerkelijk te beseffen dat een geliefde er niet meer is en niet terugkomt. Daar waar mogelijk zou ook in deze lockdownperiode ruimte en tijd gecreëerd kunnen en moeten worden behoorlijk afscheid te nemen. Probeer de angst niet te laten overheersen bij het afscheid nemen; er zijn namelijk opties. Er is tijd om beslissingen te nemen, plan een extra moment van afscheid nemen in, denk na over de laatste verzorging en opbaring, overweeg thanatopraxie (lichte balseming, waar mogelijk aan huis) in plaats van overbrengen naar een centrale koeling. Aandacht, tijd, rust en bewustzijn brengt menselijkheid terug in de moeilijke tijd van het afscheid nemen, ook nu.
